اولین باری که وارد یک بخش فوق تخصصی بیمارستان شدم، چیزی که توجهم را جلب کرد سکوت غیرعادی فضا بود. نه به خاطر کمبود رفت وآمد، بلکه به خاطر نظم و کنترل عجیبی که روی همه چیز حکم فرما بود؛ گویی هوا هم برنامه ریزی شده جریان داشت. همان جا بود که برای اولین بار فهمیدم بخشی از این کنترل، حاصل وجود اتاق تمیز بیمارستان است؛ فضایی که کوچک ترین ذره گردوغبار هم می تواند عملکردش را مختل کند.
این اتاق ها با استانداردهای پیچیده، تجهیزات دقیق و طراحی کاملاً مهندسی شده ساخته می شوند و نقش اساسی در جلوگیری از آلودگی، کنترل عوامل بیماری زا و تضمین ایمنی بیماران دارند.
در این مقاله تلاش کرده ام با زبانی ساده اما تخصصی، تمام ویژگی ها، عملکردها، کاربردها و اصول طراحی و نگهداری clean room بیمارستان را شرح دهم.
پیش از ورود به جزئیات، لازم است درک کنیم که اتاق تمیز بیمارستان چیست و چرا تا این حد در مراکز درمانی اهمیت دارد. اتاق تمیز در بیمارستان در اصل یک محیط کنترل شده است که سطح آلودگی آن باید کمتر از حد مشخصی باشد. کنترل آلودگی شامل ذرات معلق، میکروارگانیسم ها، رطوبت، دما، فشار هوا و حتی نوع جریان هوا می شود.
اتاق تمیز برخلاف سایر اتاق های بیمارستان، با هدف ایجاد یک محیط بسیار پایدار طراحی می شود. ثبات دما و رطوبت در آن اهمیت زیادی دارد و ورود افراد، تجهیزات و مواد باید کاملاً کنترل شده صورت گیرد. در واقع اتاق تمیز حکم یک محیط «استریل شده ی دائمی» را ندارد، اما با ابزاری که دارد نرخ آلودگی را به حداقل ترین میزان ممکن می رساند.
اتاق تمیز بر اساس استانداردهای جهانی مانند ISO 14644 تعریف می شود. در این استاندارد، میزان مجاز ذرات در هر مترمکعب هوا مشخص شده و اتاق ها براساس آن طبقه بندی می شوند. برای مثال، اتاق تمیز ISO5 دارای سطح آلودگی بسیار پایین تری نسبت به اتاق تمیز ISO8 است.
این تعریف علمی باعث شده که اتاق تمیز فقط یک عنوان کلی نباشد، بلکه یک فضای دقیق با معیارهای مشخص باشد.
پیش از پرداختن به جزئیات، باید بدانیم چرا بیمارستان ها نیاز شدیدی به این فضا دارند. کاربردهای اتاق تمیز گسترده اند و هر کدام نقشی اساسی در حفظ سلامت بیماران، کارکنان و حتی داده های پزشکی دارند.
در اتاق عمل های فوق تخصصی، کنترل آلودگی تعیین کننده موفقیت یا شکست یک عمل است. اتاق تمیز در این بخش ها نرخ عفونت جراحی را تا حد چشمگیری کاهش می دهد و موجب افزایش ایمنی بیمار می شود.
در بسیاری از آزمایشگاه ها، حتی یک ذره کوچک گردوغبار می تواند نتیجه یک تست را تغییر دهد. بنابراین وجود clean room بیمارستان در آزمایشگاه های حساس ضروری است.
بسیاری از بیمارستان ها خودشان بعضی از داروها، سرم ها یا محلول های تزریقی را تولید یا ترکیب می کنند. برای این کار، نیاز به فضایی با کمترین سطح آلودگی دارند.
در این بخش، کیفیت هوا تأثیر مستقیم بر رشد جنین های آزمایشگاهی دارد. به همین دلیل کلین روم بیمارستان در این واحد نقش حیاتی دارد.
پیش از هر چیز باید بدانیم که همه اتاق های تمیز یکسان نیستند و باتوجه به نوع کاربرد، به چند دسته تقسیم می شوند. این دسته بندی ها کمک می کنند تا بیمارستان ها بتوانند متناسب با نیازشان طراحی درستی داشته باشند.
پیش از توضیح این نوع، لازم است بدانیم فشار مثبت به چه معناست. در این فضا، فشار هوای داخل اتاق بیشتر از بیرون است و همین باعث می شود هوا هنگام باز شدن در، به بیرون جریان پیدا کند. این ویژگی کنترل ویژه ای روی ورود آلودگی ایجاد می کند.
اتاق عمل های اصلی، بخش های حساس نوزادان، اتاق های IVF و اتاق های آماده سازی دارو عمدتاً از فشار مثبت استفاده می کنند. دلیل آن هم روشن است: جلوگیری از ورود آلودگی بیرونی.
در فشار منفی، هوای داخل اتاق کمتر از بیرون است، بنابراین جریان هوا از بیرون به داخل هدایت می شود. این روش برای کنترل آلودگی بسیار مؤثر است.
این اتاق ها در بخش های عفونی، ICU برخی بیماران، اتاق قرنطینه و بخش هایی که احتمال پخش آلودگی بالا است استفاده می شود.
هر اتاق تمیز، چه در بیمارستان باشد چه در صنعت، باید با معماری خاصی طراحی شود. این معماری نه تنها ظاهر اتاق را شکل می دهد بلکه عملکرد اصلی آن را تضمین می کند.
پیش از اینکه وارد جزئیات شویم، باید بدانیم مصالح اتاق تمیز کاملاً متفاوت از فضاهای معمولی است. مصالح استفاده شده باید صاف، بدون درز، قابل شست وشو و مقاوم در برابر مواد ضدعفونی کننده باشند.
برای دیوار معمولاً از پنل های PVC، HPL یا فلزهای پوشش دار استفاده می شود. این متریال ها زنگ نمی زنند، جذب آلودگی ندارند و تمیز کردنشان آسان است.
کف پوش های آنتی باکتریال بدون درز بهترین انتخاب هستند. کف باید طوری باشد که ذرات روی آن نچسبند و سریع تمیز شود.
سقف
سقف معمولاً از پنل های آلومینیومی یا PVC ساخته می شود که محل عبور جریان هوا و فیلترها هستند.
هیچ اتاق تمیزی بدون یک سیستم تهویه دقیق و استاندارد معنا پیدا نمی کند. این سیستم است که میزان ذرات، دما و رطوبت را کنترل می کند.
این فیلترها نقش اصلی را در تصفیه هوا دارند. فیلتر HEPA معمولاً ۹۹/۹۷ درصد ذرات ۰/۳ میکرون را حذف می کند. ULPA حتی دقیق تر است و تا ۹۹/۹۹۹۵ درصد ذرات را فیلتر می کند.
در بسیاری از بخش های بیمارستان، جریان هوای یک طرفه یا همان لامینار استفاده می شود. این جریان باعث می شود هوا بدون چرخش و با کمترین آشفتگی حرکت کند.
یکی از دلایلی که کاربران متعجب می شوند، ثبات افراطی دما و رطوبت در اتاق های تمیز است. این ثبات باعث کاهش رشد میکروب ها و افزایش کارایی تجهیزات می شود.
زیرا بسیاری از ذرات معلق در هوا و باکتری ها در شرایط ناپایدار رشد بیشتری دارند. ثابت نگه داشتن این پارامترها محیط را بسیار امن تر می کند.
اتاق تمیز هیچ وقت در معمولی ندارد! این درها باید به صورت خودکار بسته شوند، نشت هوا نداشته باشند و عایق کامل باشند.
این اتاقک ها نقش یک فیلتر انسانی را دارند. افراد قبل از ورود به اتاق تمیز باید وارد آنجا شوند، لباس مخصوص بپوشند و سپس درب ورود اصلی باز می شود.
هرچند این اتاق ها مزایای زیادی دارند، اما ساخت و نگهداری آن ها نیز چالش هایی دارد.
درک تفاوت ها می تواند نشان دهد چرا این اتاق ها تا این حد ضروری اند.
|
ویژگی |
اتاق تمیز بیمارستان |
اتاق معمولی |
|
کنترل فشار |
دارد |
ندارد |
|
فیلتراسیون HEPA |
دارد |
ندارد |
|
جریان هوا لامینار |
دارد |
ندارد |
|
کنترل دما و رطوبت |
دقیق و ثابت |
متغیر |
|
ورود و خروج افراد |
کنترل شده |
آزاد |
|
آلودگی هوا |
بسیار کم |
بالا |
اتاق تمیز بیمارستان یکی از مهم ترین فضاهای مجهز در مراکز درمانی است و نقشی حیاتی در کیفیت درمان، کاهش عفونت ها و افزایش ایمنی دارد. بسیاری از بخش های پیشرفته بیمارستان بدون وجود کلین روم امکان فعالیت ندارند؛ زیرا این فضا شرایطی فراهم می کند که هیچ اتاق معمولی قادر به تأمین آن نیست. اگرچه ساخت و نگهداری clean room بیمارستان هزینه بر و پیچیده است، اما ارزش آن در نتیجه نهایی درمان و سلامت بیماران به وضوح دیده می شود.
اتاق کار تمیز به فضایی در بیمارستان گفته می شود که سطح آلودگی آن به طور دقیق کنترل می شود و جریان هوا، فشار، دما و رطوبت تحت نظارت کامل هستند. این اتاق برای انجام فعالیت های حساس مانند آماده سازی دارو، آزمایش ها و جراحی استفاده می شود.
اهمیت آن در جلوگیری از انتقال عفونت، کاهش خطای آزمایشگاهی، افزایش دقت در درمان و فراهم کردن محیطی امن برای کارکنان و بیماران است. بدون اتاق تمیز، بسیاری از فرایندهای مهم بیمارستان مختل می شوند.
اتاق عمل بخشی از بیمارستان است که ممکن است ویژگی های اتاق تمیز داشته باشد، اما کلین روم یک سطح استاندارد مشخص دارد. اتاق تمیز ممکن است در بخش هایی غیر از اتاق عمل هم استفاده شود، مانند آزمایشگاه ها یا بخش داروسازی.
