اتاق‌های تمیز در صنایع مختلف مورداستفاده قرار می‌گیرند و یک قسمت جداگانه هستند که از بخش‌های دیگر ایزوله شده‌اند تا آلودگی ها به آن‌ها وارد نشود. برای مثال در آزمایشگاه‌ها، چنین اتاقی یک قسمت که برای انجام کارها و آزمایش‌هایی که به محیط بدون آلودگی نیاز دارد، طراحی شده‌اند. در جداکردن کلین روم از قسمت‌های دیگر باید اصولی رعایت شود به‌ویژه اینکه در اثر رفت‌وآمد یا تغییر فشار هوا، آلودگی به‌راحتی منتقل می‌شود. ایرلاک اتاق تمیز، فضای واسطه‌ای است که این مشکل را حل می‌کند.
ایرلاک اتاق تمیز(airlock) بین اتاق و محیط خارج قرار می‌گیرد و با نام‌هایی مثل قفل هوا یا هوابند نیز شناخته می‌شود. ایرلاک کلین روم با ایجاد اختلاف فشار زیاد، باعث می‌شود هوا به‌راحتی وارد قسمت کنترل شده نشود و به‌صورت صحیح رفت‌وآمد کند.
همان‌طور که قبلاً هم توضیح داده شد، ایرلاک یک فضای واسطه یا فضای انتقالی برای جداکردن اتاق تمیز از قسمت‌های دیگر است. این قسمت به دلیل ساختار خاصی که دارد، با کنترل فشار هوا باعث می‌شود که آلودگی به قسمت پاکیزه منتقل نشود. از نظر علم فیزیک، قسمتی که اندازه فشار هوای آن کمتر است معمولاً با ورود هوا از قسمت‌های دیگر روبرو می‌شود یعنی درصورتی‌که درب اتاق تمیز باز شود هوا به‌سرعت به داخل آن وارد می‌شود.
درگذشته برای این کار از دوش هوا یا (Air Shower) استفاده می‌شد که همین کار را به روشی دیگر انجام می‌دهد. روش کار به این صورت است که پرسنل در یک اتاقک مخصوص قرار می‌گرفتند و فشار هوا به‌صورت افقی یا عمودی به سمت آن‌ها وارد می‌شد و در نتیجه ذره‌های موجود بر روی لباس آن‌ها جدا می‌شود. در طرف دیگر یک مکنده قرار دارد که به‌صورت برعکس کار می‌کند یعنی هوا را به سمت خود می‌کشد و با این کار آلودگی خارج می‌شود.
ایرلاک اتاق تمیز جایگزینی برای این دوش‌ها است و مجهز به دو درب و یک سیستم اینترلاک است. این دو درب به‌صورت سری (متوالی) هستند یعنی به زبان ساده روبروی یکدیگر قرار می‌گیرند. امکان بازکردن این دو درب به‌صورت همزمان وجود ندارد زیرا به یکدیگر متصل هستند؛ بنابراین وقتی یک درب را باز می‌کنید دیگری باید حتماً بسته باشد و این کنترل توسط سیستم اینترلاک انجام می‌شود و قابل تنظیم برای مصارف مختلف است زیرا هر صنعت یا مکانی که از آن استفاده شود یک نسخه منحصربه‌فرد لازم دارد. میزان (اندازه یا بزرگی) فشار هوا در این قسمت بین اتاق تمیز و قسمت دیگر (بخش کنترل نشده) است و به‌این‌ترتیب اجازه نمی‌دهد هوا به‌سرعت جریان داشته باشد.
معمولاً کنترل‌شده‌ترین نوع در بخش‌های بهداشتی مانند آزمایشگاه‌ها و بیمارستان‌ها مورداستفاده قرار می‌گیرد زیرا در این فضاها میزان کنترل باید در حداکثر خود باشد. دو روش یا سیستم کار برای این فضا وجود دارد که حالت معمولی و معکوس هستند. در حالت معمولی، همه درب‌ها بسته بوده و همزمان نیز قفل شده‌اند. در صورتی که درخواست داده شود و به‌صورت سیستمی تأیید شود (با استفاده از ایرلاک) درب موردنظر باز می‌شود اما همان‌طور که قبلاً هم توضیح داده شد، درب یا درهای دیگر قفل هستند.
در حالت معکوس، درها بسته هستند اما برعکس حالت قبل قفل نیستند. زمانی که یک درب باز می‌شود، درب‌های دیگر قفل می‌شوند و تا زمانی که مجدد بسته نشود، درب‌های دیگر همچنان قفل باقی خواهند ماند. برای انتخاب ایرلاک اتاق تمیز، باید پارامترهای مختلفی را در نظر گرفت. اول و مهم‌تر از همه مکان استفاده است یعنی قرار است در چه صنعتی به کار گرفته شود. طبیعی است که تفاوت‌هایی بین آزمایشگاه مواد غذایی و اتاق عمل بیمارستان و یا قسمت تولید لوازم الکترونیک حساس وجود داشته باشد.
بنابراین باید برای هرکدام به‌صورت جداگانه برنامه‌ریزی کرد. عوامل دیگری هم هستند که در این موضوع دخیل هستند و از میان آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
همان‌طور که قبلاً نیز توضیح داده شد، این فضای واسطه باعث می‌شود دو قسمت به راحتی از نظر انتقال آلودگی از یکدیگر جدا شوند. همین موضوع باعث شده که مزیت زیادی ایجاد شود و در صنایع مختلف کاربرد داشته باشند. مهم‌ترین مزیت‌های آن عبارت‌اند از:
ایرلاک اتاق تمیز تنها محدود به بیمارستان و آزمایشگاه نیست و می‌توان از آن‌ها در صنایع مختلف استفاده کرد تنها لازم است که نوع مناسب ایرلاک را شناسایی و آن را تهیه کنید. کاربرد آن‌ها آن‌قدر زیاد است که در صنایع بسیاری می‌توان از ایرلاک استفاده کرد. پرکاربردترین موارد عبارت‌اند از:
به‌طورکلی سه نوع ایرلاک وجود دارد که هرکدام مشخصات خاص خود را دارند و بدیهی است که کاربرد آن‌ها نیز با یکدیگر تفاوت‌هایی داشته باشد. اول، نوع آبشاری یا ( Cascade ) است که متداول‌ترین مدل موجود است. معمولاً یک قسمت آن‌ها فشار بیشتر و طرف دیگر فشار کمتر دارد و با این کار از ورود آلودگی به اتاق تمیز یا خروج آن از خود ایرلاک جلوگیری می‌کند.
نوع دوم، حبابی یا (bubble) است. فشار هوا در قسمت داخلی بالا و در هر دو قسمت خارجی (یعنی اتاق تمیز و محیط کنترل نشده) پایین است. این روش یک ابتکار جالب است و باعث می‌شود فشار داخلی مانند یک سد عمل کند و هوا از یک سمت به سمت دیگر جریان نداشته باشد.
نوع سوم سینک یا( Sink ) است. روش کار این مدل برعکس حالت قبل و با استفاده از سد فشار هوا با فشار پایین است. هوای داخلی در این مدل دارای فشار کمتر و دو قسمت مجاور آن است. توجه کنید که فشار هوای کم که در اطراف قرار دارد در داخل خود ایرلاک است نه دو قسمت خارجی. یعنی خود این فضا به سه قسمت تقسیم شده که فشار هوای قسمت وسط کمتر است و با این روش هوا را از دو قسمت مجاور به سمت خود می‌کشد و یک مانع ایجاد می‌کند.
در این مقاله تلاش شد تا به صورت دقیق ایرلاک اتاق تمیز به شما معرفی شود و با کاربردهای آن آشنا شوید. امروزه استفاده از آن‌ها در صنایع مختلف دیگر نیز رایج شده زیرا عملکرد آن‌ها در ایجاد واسطه و جلوگیری از انتقال آلودگی بسیار کاربردی است. برای تهیه باید به عوامل مختلفی که قبلاً معرفی شدند توجه کنید و همچنین نوع موردنیاز را با مشورت با متخصصان این حوزه تهیه کنید.
شرکت اندیشگران جامع صنعت ایرانیان با سال ها تجربه در زمینه طراحی و ساخت اتاق تمیز و تجهیزات کلین روم آماده همکاری بوده و به منظور انتخاب ایرلاک مناسب مشاوره های لازم را ارائه می دهد.
